Mazurskie kafle – 1932 r.

Ziemia.Ilustrowany Miesięcznik Krajoznawczy. 1932 R17 nr 8-9

Osobliwością Muzeum Mazurskiego w Działdowie są kafle pokryte barwnemi malowidłami, wykonanemi przez domorosłych „artystów” oraz noszące polskie napisy. Ogółem zbiór kafli wynosi 75 sztuk całych oraz kilkanaście odłamków. Większość zdobyta została we wsi Burkaty, po kilka sztuk znaleziono na strychach w Działdowie i Płośnicy. We wsi Skarpie „tkwi” jeszcze w piecach kilka sztuk, które przyobiecano Muzeum. Kafle te wykonane zostały w Niborku, gdzie po dzień dzisiejszy przetrwała nazwa góry garncarskiej- Topferberg. Ludność miejscowa niewiele wie o tych, którzy tam mieszkali i pracowali przed stu laty. Napisy na kaflach mówią nam więcej. Siedziała tam na górze garncarskiej rodzina Karpowiczów, która z pokolenia na pokolenie przekazywała swój kunszt i rzemiosło. Najstarszy z tych mistrzów wypisał na jednym z tych kafli pośrodku wymalowanego serca „Johan Karpowicz” (wogóle motyw ulubiony Karpowiczów to serce utrzymane w barwach żółto-zielonej, zdobione niekiedy kwiatami lub gałązkami na brudnobiałem tle). Najdawniejszy rok, wypisany na jednym z kafli, to 1821.

Kafle mazurskie wyrabiano z gliny tłustej, dobrze wyszlamowanej, suszono ją należycie, potem wypalano, szlifowano piaskiem na żelaznej płycie, zdobiono ręcznemi malowidłami, powlekano glazurą czyli polewą i wypalano po raz wtóry. Rysunki dość prymitywne: kwiaty najczęściej spotykane: kaczeńce. słoneczniki, dzwonki, tulipany przypominają nieco ujęcie kaszubskie. Postacie, które najchętniej umieszczano – to żołnierze, synowie mazurscy w mundurach ówczesnych. Na kaflach prawdopodobnie umieszczano podobizny członków rodziny lub znajomych tego, który piec zamawiał. To też czytamy pod jeźdźcem: „Mosz Panie Szlachcic Sadłowski Kanoner” , jakiś znów młody żołnierz-Mazur wzdycha: „Nie boi sie Boze za mojo polecke”. Nad dwoma siedzącymi muzykantami, z których jeden trzyma coś w rodzaju lutni, inny skrzypki, podobne do spotykanych na Kurpiach, czytamy: „Kacorski i Swoboda grai”; inny znów muzykant: „Serii na kagałasce”. Ulubiony snać motyw, to tańcząca para z napisem: „Hopsza Mariianka” (Mazurzy dźwięk „s” oznaczają przez sz czyli niemieckie). W rysunkach i napisach na kaflach mazurskich przebija rubaszny humor. A więc pod odpowiedniemi postaciami czytamy: „Mazurka grai abo psieniondze oddaj”, „Warem ci go chrzci”. jakaś frywolna dziewczyna mówi do młodzieńca: „Pomaczaj mie Kuba”, a obok druga prosi: „A i me Kubecku”. Opinja publiczna nie znosi jednak dziewcząt złego prowadzenia, to też jeden z kafli przedstawia postać niewieścią z rozwianym włosem, za nią żołnierza z bębnem, a obok napis: „Wybembnie selme za niasto” (Mazur wymawia „niasto” zamiast miasto). Nie wszystkie napisy nadają się do opu- blikowania. Późniejsze nieco kafle, z roku 1840 i 1842 mają ornamenty wypukłe, robione w formach gipsowych. Postacie, kwiaty, serca zabarwiane kolorem żółtym, zielonym, brunatno-czarnym. Właścicielem wytwórni był wówczas johann Karpowitz, piszący już tz, a nie cz, jak jego ojciec. Ostatni z tej rodziny uwiecznił już na jednym z kafli: „Friedrich Karpowitz aus Neidenburg, Dragoner, gedient bei General Mannheim”. Jest to jedyny niemiecki napis na kaflu. który Muzeum Mazurskie posiada. Kafel ten znaleziono na strychu jednej z kamienic w Działdowie.