Niegdyś na Kujawach… kaflarnie, zduni i składy handlowe

Rejestr z pominięciem Bydgoszczy, Torunia, Grudziądza, Inowrocławia, Włocławka i Koronowa.

BĄKOWSKI MŁYN – pow. świecki
KACHELFABRIK
Wzmianka o wytwórni w informatorze z 1903 roku, dotyczącym dóbr ziemskich w Prusach Zachodnich. Kachelfabrik w osadzie Bankauer Mühle. Wytwórnia najprawdopodobniej powstała na potrzeby majątku ziemskiego. Obok zakładu wymieniano cegielnię, tartak i młyn.

BRZEŚĆ KUJAWSKI / RUMAKI – pow. włocławski
ZAKŁADY CERAMICZNE „RUMAKI”
Firma powstała w 1920 roku. Inicjatorami powołania przedsiębiorstwa byli ziemianie: Bronisław (majątek Kazanie Turowo) i Kazimierz (majątek Sokołowo) Grodziccy oraz ks. Teodor Suck (proboszcz parafii Grabkowo). Pierwszym dyrektorem zakładów był Wacław Konieczny. W 1922 roku, firmę przekształcono w spółkę akcyjną. W 1927 roku w zarządzie zasiadali: Kazimierz Grodzicki (prezes) i Włodzimierz Grodnicki oraz ks. Prałat Stefan Kuliński (w 1930 roku lokalny proboszcz, w 1941 roku wywieziony do Dachau, zamordowany w maju 1942 roku) z Brześcia Kujawskiego. Dyrektorem handlowym był Tadeusz Mazarski. Zatrudniano około 400 robotników. W 1928 roku na terenie zakładu powołano straż pożarną, której ochotnicy zdobyli w 1929 roku I nagrodę w grupie straży fabrycznych, podczas Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu. W 1930 roku w zarządzie zasiadali: Kazimierz i Włodzimierz Grodnicki oraz ks. P. Załuska. Dyrektorem firmy był Wacław Konieczny. Zatrudniano 320 pracowników. Produkowano: cegłę ręczną, maszynową, kominowa, dachówkę, dreny oraz kafle kwadratele, berlińskie białe i majolikowe. W dniu 28 maja 1930 roku zakłady odwiedził Prezydent Ignacy Mościcki. Po II wojnie światowej, po wieloletniej przerwie, w 1957 roku, zakłady wznowiły działalność. Produkowano wówczas jedynie sączki drenarskie. Fabryka funkcjonowała jeszcze w latach 90. XX wieku.

BRODNICA – pow. brodnicki
B. KROSZKA
Fabryka lub skład kafli. Wzmianka w 1896 roku.

CHEŁMNO – pow. chełmiński
P. STEFAŃSKI
Fabryka lub skład kafli. Wzmianka o zakładzie w 1896 roku.

GRĘBOCIN – pow. toruński
ZIEGELEI UND OFENFABRIK WALDAU
BRY, SALO, OFENFABRIK IN GREMBOCZYN BEI LEIBITSCH
Kaflarnia powstała w 1883 roku. W 1889 roku wymieniano Antonie Schultze z domu Wolff, jako właścicielkę cegielni i fabryki kafli (Ziegelei und Ofenfabrik Waldau). Wzmianka o fabryce: Bry, Salo Ofenfabrik w 1902 roku. W 1883 roku wspomniano o cegielniach w Grębocinie. Wymieniano jako właścicieli: G. Wolffa, Schwersenza i Bry. W 1885 roku wymieniano cegielnię S. Bry. W 1912 roku właścicielem jednej z cegielni był Reinert a jej zarządcą Luttmann. Przed II wojną światową, w Grębocinie funkcjonowały dwa zakłady ceramiczne: Cegielnie Grębocińskie, inż. Józef Chrzanowski i „Cegła” S. A. Tadeusz Godlewski (brak pewności co do związku). Pierwsza z nich, obok domu przy ul. Fredry 8 i tartaku przy ul. Bydgoskiej w Toruniu została zakupiona przez Józefa Chrzanowskiego (1879-1945) prezesa Związku Przemysłowców Pomorza w Toruniu, w 1920 roku. W 1941 roku w księdze adresowej wzmiankowano: Chrzanowski (właściciel cegielni formalny), Gosch (pełniący obowiązki właściciela cegielni), Sochaczewski (właściciel cegielni), Knoph (pełniący obowiązki właściciela cegielni). W 1945 roku cegielnie zostały znacjonalizowane i w 1946 roku, jako Grębocińskie Zakłady Ceramiczne weszły w skład Państwowego Zjednoczenia Przemysłu Materiałów Budowlanych. Okręg Pomorski, w Bydgoszczy przy ul. Wyzwolenia 5.

KOWALEWO – pow. nakielski
ERICH SCHREIBER. FABRYKA WYROBÓW CERAMICZNYCH I KAFLI
Kaflarnia funkcjonowała w 1930 roku przy ul. Toruńskiej 8.

KRUSZWICA – pow. inowrocławski
B. POMIANOWSKI
Fabryka lub skład kafli. Wzmianka w 1896 roku.

NOWE (POMORZE) – pow. świecki
MARJAN KLEIN. MISTRZ GARNCARSKI i FABRYKA KAFLI
Wzmianka o kaflarni z lat 20. XX wieku. W 1925 roku zakład funkcjonował przy ul. Zduńskiej 1. W 1929 roku Marian Klein jako przedstawiciel Listy nr 2 (Polsko Katolicka Bezpartyjna Obywatelska) kandydował do Rady Miejskiej (1. Marjan Klein, mistrz garncarski, Zduńska 1). W 1931 roku anonsowano w prasie: Właściciel fabryki kafli w miejscowości Nowe p. Marjan Klein, chcąc okazać cześć i hołd Marszalkowi Piłsudskiemu, ofiarował w dniu Jego imienin dla najuboższej ludności Nowego 4 cetnary wędlin i kilkadziesiąt bochenków. Żywność tę rozdał bezrobotnym specjalny komitet. W 1932 roku, na temat kaflarni anonsowano: Każdy, kto kafle do piecy potrzebuje, niech się osobiście w moiem zakładzie zgłosi, a będzie jak najsumienniej obsłużony. Próbnych kafli się nie wysyła, sprzedaje się tylko za gotówkę. Oferowano m.in: Kafel jasny kropk. I wyboru (…) Kafel bronzowy I wyboru (…) Narożnik jasno-zielony I wyboru.