Zamek w Gołańczy
W okolicach Wągrowca jest pewien średniowieczny zamek.. a w nim ruina kominka barokowego, pochodzącego najprawdopodobniej z XVII wieku, której nie można zobaczyć…
Sam zamek, a faktycznie jego pozostałości, znajduje się na pagórku północnego brzegu jeziora Smolary. Według źródeł pisanych został zbudowany przed 1383 rokiem i na początku należał do Tomisława I i jego synów z rodu Pałuków. Stanowił centrum ich wielkiego klucza majątkowego. Około 1450 roku przeszedł w posiadanie Andrzeja i Michała Kusza „z Gołańczy”. W latach siedemdziesiątych tegoż wieku stał się własnością rodziny Grudzińskich a od początku XVII wieku rodziny Smoguleckich. W XVIII wieku zamkiem zarządzała rodzina von Flemingów, później Przebendowskich, Malechowskich i Mielżyńskich. Od 1834 roku był własnością hrabiego Karola Czarneckiego. Od 1850 roku nieprzerwanie należał do rodziny Czapskich. Pierwotnie był jednokondygnacyjną wieżą o funkcji obronnej i użytkowej. W XV wieku wieżę podwyższono o dwie kondygnacje oraz otoczono wałem i fosą. Podczas „potopu szwedzkiego” w 1656 roku, kiedy w jego obronie zginęło około dwustu obrońców, została zniszczona brama a zamek został wypalony. Pod koniec XVII wieku usunięto zniszczenia i przebudowano zamek na obiekt o funkcjach rezydencjonalnych z wykorzystaniem elementów architektonicznych baroku.
Najprawdopodobniej wtedy też został zbudowany wspomniany kominek. W XIX wieku zamek został rozbudowany o przybudówkę i wkrótce przestał pełnić funkcje reprezentacyjne. Od tego czasu był wykorzystywany między innymi na mieszkania dla chłopów i magazyny oraz siedzibę zarządcy majątku w Smolarach. W późniejszym czasie (najprawdopodobniej na początku XIX wieku, za władania Czarneckich) zamek został opuszczony i od tego czasu nastąpiła jego większa degradacja . Dziś obiekt jest dostępny tylko z zewnątrz. Został otoczony wysokim płotem, który uniemożliwia poznanie resztek zabytkowego wnętrza.
Udało się natomiast pozyskać dwie archiwalne fotografie pokazujące dawny kominek w jego wnętrzu. Pierwsza fotografia przedstawia stan kominka z 1985 roku, druga zaś stan współczesny. Nie znamy przyszłości zamku ani tym bardziej losów kominka. Pozostaje mieć jednak nadzieję na jego odbudowę i częściowe odtworzenie zabytkowego wnętrza, umożliwiające turystom zwiedzanie. Jest to jedyny zamek w tym rejonie, który powinien być jego wizytówką!
Zamek w Gołańczy – stan w 2013 r. – foto: M. Burdzy
Barokowy kominek w sali wschodniej w zamku w Gołańczy (stan budynku bez stropu) oraz kanały dymowe (po prawej) nieistniejącego kominka z sali zachodniej na parterze – foto: A. Kąginowski 1985 r.
Pozostałości barokowego kominka w izbie wschodniej na pierwszym piętrze w zamku w Gołańczy z zachowanymi fragmentami gzymsów i pilastrów – foto: A. Kabacińska