Wystawa „Kafle supraskie”
Kafle supraskie
Kafle stanowią istotną część badań kultury materialnej, dzięki której możemy lepiej poznać życie codzienne w minionych stuleciach. Stanowią one cenne źródło informacji umożliwiające odczytanie treści i aspektów świata sacrum i profanum, zapisanych na glinianych płytkach kafli językiem sztuki i symboliki chrześcijańskiej. Szczególnymi zabytkami z wypalonej gliny są kafle znalezione na terenie i w okolicach monasteru w Supraślu, położonego w województwie podlaskim, będącego obiektem wyjątkowym na architektonicznej i kulturowej mapie Polski. Historia ośrodka klasztornego, położonego w zachodniej części Wielkiego Księstwa Litewskiego na pograniczu narodów i dwóch cywilizacji Wschodu i Zachodu, jego zmiany konfesyjne z prawosławia na katolicyzm, spuścizna duchowa i intelektualna, osób duchownych i świeckich z nim związanych, została „opowiedziana” na reliefowych dekoracjach płytek kafli.
Ta wyjątkowa kolekcja, znajdującą się w zbiorach Działu Archeologii Muzeum Podlaskiego w Białymstoku i Collegium Suprasliense, stanowi oryginalną pozostałość wyposażenia supraskiego monasteru, obejmującą chronologicznie niemal cały okres jego funkcjonowania, od I poł. XVI do przełomu XIX i XX wieku. Na wystawie można prześledzić zmiany, jakim podlegały kafle, od toczonych na kole garncarskim miskowych, poprzez reprezentowane najliczniej płytowe, zdobione motywami biblijnymi, religijnymi, heraldycznymi, architektonicznymi, roślinnymi czy geometrycznymi. Analiza dekoracji kafli otwiera również spojrzenie na specyfikę sztuki i rzemiosła supraskiego w aspekcie jakościowym, od zaawansowanej ekspresji stylistycznej po dzieła popularne, urzekające swą prostotą.
Kafle dają wyobrażenie o piecach, będących urządzeniami grzewczymi i tworzących we wnętrzach klasztornych ciepłą, przyjazną atmosferę domowego ogniska. W XVI wieku pomieszczenia supraskiego monasteru ogrzewały dwa typy pieców. Pierwszy z nich był zbudowany z kafli przypominających naczynia, określanych jako miskowe, które były formowane na kole garncarskim. Zachowane prawie w całości egzemplarze znalezione na terenie supraskiego monasteru są datowane na II połowę XVI – koniec XVIII wieku.
Natomiast drugi typ pieca był zbudowany z kafli płytowych, na których w wieku XVI umieszczono bizantyjsko-ruskie motywy zdobnicze i przedstawienia o tematyce religijnej. Najstarszy kafel, datowany na I połowę XVI stulecia, został ozdobiony powtarzającym się motywem stylizowanej, spiralnie zwiniętej wici winorośli zakończonej kiścią winogron – symbolem uczniów Jezusa Chrystusa – przedstawioną za pomocą trzech plastycznych guzków ułożonych w trójkąt. Kolejnymi ważnymi przedstawieniami znanymi zarówno ze Starego, jak i Nowego Testamentu, są: Drzewo Życia – symbol nieśmiertelności, i umieszczone pod nim pawie – oznaczające Zmartwychwstanie, oraz najważniejszy chrześcijański symbol – Krzyż. Pod koniec XVI i w XVII wieku kafle były ozdobione motywami heraldycznymi, ogólnopaństwowymi Pogoń – herb Wielkiego Księstwa Litewskiego, szlacheckimi – herb Lis, czy herbami dostojników kościelnych – Wukry, Bełty, Cholewa. Można przypuszczać, że piece ozdobione herbami stawiano zazwyczaj w reprezentacyjnych pomieszczeniach pałacu opatów, co podkreślało pozycję społeczną, szlachecki rodowód i zamożność dostojników supraskich.
Ciekawym zabytkiem z IV ćwierci XVII – I połowy XVIII wieku jest kafel o treściach symbolicznych, odwołujących się do wartości chrześcijańskich i ślubów zakonnych. Do pełnego, naukowego odtworzenia jego ornamentu i kompozycji zastosowano komputerową rekonstrukcją przestrzenną 3D.
W wieku XVIII piece urządzenia grzewcze były ozdobione barokowymi motywami roślinnymi i geometrycznymi. Interesującymi przykładami z tego okresu są kafle pomorskie z ozdobnymi ramkami ułożonymi z wici roślinnych i wkomponowanych w nie pąkami kwiatowymi.
Jednak najważniejszym celem wystawy Kafle supraskie jest udostępnienie tych ceramicznych przedmiotów publiczności, dając pole do poznania historii i kultury materialnej supraskiego monasteru, rozważań i komentarzy.
Ekspozycja Kafle supraskie będzie prezentowana do 31 października 2022 r. w Bibliotece w Supraślu, ul. Cieliczańska 1 i w plenerze, na rynku. Organizatorzy wystawy: Muzeum Podlaskie w Białymstoku, Urząd Miejski w Supraślu.
Irena Taranta
Wystawa w obiektywie Iwony Malesińskiej:
Relacje z wydarzenia: