Poprawa angielskiey kuchni – 1827 r.
Angielskie kuchnie, w których, iak wiadomo, naczynia do gotowania ustawiaią się na rozgrzaney płycie zlanego żelaza, niewłaściwie nazwano oszczędnemi. Konstrukcya ich podaie łatwą sposobność do zachowania większey, a niżeli w zwyczaynych kuchniach, a przy gotowaniu tak potrzebney czystości i ochędóztwa. Lecz co do oszczędności drzewa, widoczną iest rzeczą, ze zachwalona ich użyteczność w tey mierze iest warunkowa; ponieważ o tyle tylko palnego oszczędzają materyału, o ile cała obszerność rozpaloney płyty źelaznćy zastawiona bydź może naczyniami do gotowania; skoro zaś mniey się przyrządza potraw iakby można było, naówczas znaczna część opału niepotrzebnie się marnuie, co tym częściey się zdarza, że w każdym prawie domu raz na więcey, a drugi raz na mniey osób gotować potrzeba, a tak w pierwszym iak i w drugim przypadku cała płyta żelazna zarówno ogrzana bydź musi. Można wszelako zaradzić tey niedogodności tym sposobem, iżby płyta żelazna, w miarę potrzeby, w mnieyszey lub większey obszerności była rozgrzewaną. Jakkolwiek to zadanie, na pierwszy rzut myśli, dziwnem się zdawać może, przecież nietrudnem będzie do rozwiązania, gdy zamiast obszernego czworograniastego ogniska, gdzie się ogień podkłada, tudzież obszerney płyty z lanego żelaza, urządzimy wazki, ale dłuższy kanał ogniowy, z wazką płytą żelazną, równey długości z kanałem, który w rozmaitych odległościach opatrzony bydź winien małemi ogniskami, czyli piecykami. Tym sposobem, roznieciwszy ogień w tym lub owym piecyku, będzie można, stoso wnie do potrzeby, krótszą lub dłuższą część ogniowego kanału opalać, a zatem i żelazney płyty odpowiadającą część rozgrzewać.
To nowe urządzenie angielskiey kuchni wyobbrażaią na Tab. VI. rysunki, w których iednakie litery, oznaczaią tenże sam przedmiot.
Fig. i. Jest widok powierzchni z boku lewego.
Fig. 2 . Widok powierzchni z boku prawego.
Fig. 3. Widok powierzchni od przodu, tey części, która iest wyniesiona nad trzonem czyli nad płytą żelazną.
Fig. 4. Przecięcie pionowe przez środek figury 2.
Fig. 5. Widok z góry całey powierzchni.
Fig. 6. Widok z góry, po zdięciu żelazney płyty i piecyków na pieczyste, nad płytą mieysce maiących.
a,b,c,d,e, pięć małych piecyków, czyli ognisk zwyczaynych, z rusztami i popielnikami pod żelazną płytą urządzonych.
f, g, h, i, k, płaski kanał ogniowy, pod żelaznemi płytami prowadzony, w którego spodzie znayduią się głębsze piecyki a,b, c,d, e. Kanał ten okryty iest płytami zlanego żelaza m,n,,o,p, (fig. 5) na których garnki sic ustawiaią (*).
q, trzy żelazne piecyki do pieczystego lub ciast, umieszczone ponad częścią, ogniowego kanału, i z obu końców przeciwnych opatrzone drzwiczkami, dla łatwieyszego do nich przystępu z każdey strony trzonu. Te drzwiczki opatrzone są małemi lufcikami, dla wypuszczania, w razie potrzeby wilgotney pary, aby sic mięso lub ciasto prędzey upiec mogło;
r, pięć miedzianych wanienek na wodę z których 3 niższe są zupełnie zamknięte, a dwie górne, opatrzone pokrywami. Cztery wanienki umieszczone są ponad ogniowym kanałem, a zaś piąta ponad żelazecmi piecykami q.
s, miedziana rura, z iedney strony, za pomocą poprzecznych rurek, które maią swoie uyścia tuż ponad denkami wanienek, połączona z temiż wanienkami, tak aby zimnieysza woda nieustannie spływać mogła z wyższych wanienek do niższych, a z drugiey strony połączona, zapomocą drugiey boczney rury t, ze studnią, aby wrazie potrzeby można było wanienki wodą przez pompowanie dopełniać.
u, miedziana rura, która połączą wszystkie wanienki w ich częściach wierzchnich, aby ciepła woda, z niższey wanienki, mogła wstępować do wyższey. Poprzeczna cześć tey rurki idzie obok dwóch naywyższych Wanienek, w takićy wysokości , aby za pokręceniem kurka v, tylko połowa wody wypłynąć z nich mogła. Urządzenie zaś takie, aby nigdy więcey nad połowę wody nie wypłynęło fest umyślnie, a to dla zapobieżenia, iżby wanienki przez nieostrożność niezostaly wypróżnione, przezco podpadałyby uszkodzeniu od ognia. Jeżeli do iednorazowego użytku więcey ieszcze potrzeba wody, naówczas pompuie się ze studni zimna woda, dopóki dostateczna ilość ciepłey nienapłynie przez kurek v.
w, kurek, przez który, w czasie czyszczenia wanienek, wszystka woda się z nich wypuszcza;
x, obmurowanie otaczaiące piecyki i wanienki w odstępie dwóch cali, tak że się przezie tworzą między niemi przedziały, będące przedłużeniem ogniowych kanałów k, i l, wkórych dym snuiąc się w zygzak, nakoniec przechodzi do dymowey rury, it.d.
c, a i b trzy żelazne zasuwki, za których pomocą zamknięte bydź mogą poicdyneze oddziały ogniowego kanału;
c trzon kuchenny zwyczayny, na przypadek, gdyby przy otwartym ogniu gotować chciano.
d klapa obrotowa, przez którą wpuszcza sio więcey gorąca, wrazie gdyby tego było potrzeba dla lepszego przyrumienienia mięsa w drugim piecyku.
e małe drzwiczki, które się otwieraią dla oczyszczenia z sadzy ogniowego kanału.
g inna klapa obrotowa, która służy do regulowania przypływu ognia ogrzewaiącego wodę w wyższych wanienkach.
Kuchnia urządzona tym sposobem odpowiada zupełnie powyższemu zadaniu i do wielorakiego służy użytku.
(*) Garnki mogą bydź okrągłe, lub czworograniaste; lecz ostatnie zasługują na pierwszeństwo, iako oszczędzaiące drzewa, ponieważ powierzchnie płyt m, n, o,p, lepiey zakrywaią.
c.d.n.
Chcąc użyć całey iey obszerności, zapala się ogień w piecykach c i d, zarazem otworzyć należy obiedwie zasuwki z i b a zasuwę a i klapę d zamknąć. Pęd ognia z piecyka c, przebiegając drogę g,f,l,y, rozpali płyty m, n, i ogrzeie wanienki z wodą r; kiedy w tymże samym czasie, pęd drugiego ognia z piecyka d, w kierunku i, k, y, rozgrzeie płyty p, i piecyki na pieczyste q; przyczem także płyta o, od ognia palącego się w obydwóch piecykach c i d, rozgrzać się musi.
Jeżeli zaś mniey ognia i nie tak obszernego mieysca potrzeba, i kiedy wprzódy potrawy gotować, a następnie dopiero piec i smażyć chcemy, naówczas zamykaią się zrazu zasuwki a i b otwiera się zasuwka z, i ogień roznieca się w piecyku a, aby przebiegaiąc drogę w kierunku f, g, h,i,k i y, ogrzewał wszystkie płyty. Poźniey zamykaią się zasuwki a i b a zaś zasuwka z, otwiera się; naówczas ogień z piecyka a, ogrzewa iedne tylko płytę m; a nierównie więcćy żelazne piecyki służące do pieczystego, i wanienki na wodę, (ieżli tego dopuścimy). Wrazie, gdyby mniey ieszcze gotować i piec potrzeba było, zamykaią się wszystkie zasuwki z, a i b i ogień w iednym tylko piecyku c, się roznieca; naówczas ogień przebiegając drogę w kierunku h, i, k, y ogrzeie dwie płyty o, p, tudzież żelazne piecyki na pieczyste q, i tylko dwie wanienki na wodę.
Jeżeli zaś potrzeba iest ieszcze mnieysza, naówczas zostawuiąc zasuwki w tymżesamem położeniu, ogień przenieść należy do piecyka d; aby rozgrzał tylko płyty p, tudzież piecyki żelazne q, i dwie wanienki na wodę.
Kiedy ieszcze mniey potraw przyrządzać wypadnie, niżeli w poprzedzającym przypadku, na ówczas ogień roznieca się w piecyku b; zasuwka a otwiera się, a zaś zasuwki z, i b zamykaią się : tym sposobem iedna tylko płyta m, piecyki żelazne q, i naywięcćy dwie wanienki na wodę do potrzeb kuchennych użyte bydź mogą.
Kiedy mniey gotowanych i pieczonych potraw przyrządzać, a znaczną ilość grzaney wody otrzymać chcemy, naówczas roznieciwszy ogień w piecyku a, zaniknąć potrzeba zasuwkę z, a zaś zasuwki a i b otworzyć, tak aby znowu tylko płyty m, na potrzeby kuchenne użyte bydź mogły; tym sposobem nic wiele pieczywa, a znaczną ilość grzaney wody otrzymamy.
Wreszcie, ieżeli nic tylko znaczney ilości gorącey wody potrzebuiemy, ale przy tem chcemy odgrzewać potrawy, albo ie ciepło zachować,
w takim razie rozpala sic ogień w piecyku e i zamykaią się zasuwki a i b a otwieraią się: zasuwka z, i klapa g (o ile to iest potrzebne), aby
tym sposobem większa massa gorącości udzielała się wanienkom, a tylko słabo ogrzane były tak płyta m, iako i żelazne piecyki q.
Jeżeli nakoniec, tylko sarnę wodę do prania bielizny albo do kąpieli grzać chcemy wówczas wysuwa się zasuwka b, i roznieca sic ogień w piecyku e, który w takim razie działać może tylko na same wanienki.
Samo przez sie rozumie się, że w tych wszystkich zdarzeniach, wszystkie piece, w których ogień się nic pali, zamknięte bydź powinny.
Kuchen takiey konstrukcyi znayduie się iuz nie mało w Wiedniu, a szczególnićy, na wielką skalę, (iak ią dołączony przedstawia rysunek) wystawiona iest w instytucie cierpiących na umyśle D -ra G0rge.
Źródło:
Izys Polska czyli Dziennik Umieiętności, Wynalazków, Kunsztów i Rękodzieł, Poświęcony Kraiowemu Przemysłowi, Tudzież Potrzebie Wieyskiego i Mieyskiego Gospodarstwa. 1827-1828 T.1 część 2