Poprawa angielskiey kuchni – 1827 r.

Angielskie kuchnie, w których, iak wiadomo, na­czynia do gotowania ustawiaią się na rozgrzaney płycie zlanego żelaza, niewłaściwie nazwano oszczędnemi. Konstrukcya ich podaie łatwą spo­sobność do zachowania większey, a niżeli w zwyczaynych kuchniach, a przy gotowaniu tak potrzebney czystości i ochędóztwa. Lecz co do oszczę­dności drzewa, widoczną iest rzeczą, ze zachwa­lona ich użyteczność w tey mierze iest warunko­wa; ponieważ o tyle tylko palnego oszczędzają materyału, o ile cała obszerność rozpaloney pły­ty źelaznćy zastawiona bydź może naczyniami do gotowania; skoro zaś mniey się przyrządza po­traw iakby można było, naówczas znaczna część opału niepotrzebnie się marnuie, co tym częściey się zdarza, że w każdym prawie domu raz na więcey, a drugi raz na mniey osób gotować potrzeba, a tak w pierwszym iak i w drugim przypadku ca­ła płyta żelazna zarówno ogrzana bydź musi. Mo­żna wszelako zaradzić tey niedogodności tym spo­sobem, iżby płyta żelazna, w miarę potrzeby, w mnieyszey lub większey obszerności była roz­grzewaną. Jakkolwiek to zadanie, na pierwszy rzut myśli, dziwnem się zdawać może, przecież nietrudnem będzie do rozwiązania, gdy zamiast obszernego czworograniastego ogniska, gdzie się ogień podkłada, tudzież obszerney płyty z lanego żelaza, urządzimy wazki, ale dłuższy kanał ogniowy, z wazką płytą żelazną, równey długości z kanałem, który w rozmaitych odległościach opa­trzony bydź winien małemi ogniskami, czyli piecykami. Tym sposobem, roznieciwszy ogień w tym lub owym piecyku, będzie można, stoso­ wnie do potrzeby, krótszą lub dłuższą część ogniowego kanału opalać, a zatem i żelazney płyty odpowiadającą część rozgrzewać.

To nowe urządzenie angielskiey kuchni wyobbrażaią na Tab. VI. rysunki, w których iednakie litery, oznaczaią tenże sam przedmiot.

Fig. i. Jest widok powierzchni z boku lewego.
Fig. 2 . Widok powierzchni z boku prawego.
Fig. 3. Widok powierzchni od przodu, tey czę­ści, która iest wyniesiona nad trzonem czyli nad płytą żelazną.
Fig. 4. Przecięcie pionowe przez środek figury 2.
Fig. 5. Widok z góry całey powierzchni.
Fig. 6. Widok z góry, po zdięciu żelazney płyty  i piecyków na pieczyste, nad płytą mieysce maiących.

a,b,c,d,e, pięć małych piecyków, czyli ognisk zwyczaynych, z rusztami i popielnikami pod że­lazną płytą urządzonych.

f, g, h, i, k, płaski kanał ogniowy, pod żelaznemi płytami prowadzony, w którego spodzie znayduią się głębsze piecyki a,b, c,d, e. Kanał ten okryty iest płytami zlanego żelaza m,n,,o,p,  (fig. 5) na których garnki sic ustawiaią (*).

q, trzy żelazne piecyki do pieczystego lub ciast, umieszczone ponad częścią, ogniowego kanału, i z obu końców przeciwnych opatrzone drzwicz­kami, dla łatwieyszego do nich przystępu z każdey strony trzonu. Te drzwiczki opatrzone są małemi lufcikami, dla wypuszczania, w razie po­trzeby wilgotney pary, aby sic mięso lub ciasto prędzey upiec mogło;

r, pięć miedzianych wanienek na wodę z któ­rych 3 niższe są zupełnie zamknięte, a dwie górne, opatrzone pokrywami. Cztery wanienki umieszczone są ponad ogniowym kanałem, a zaś pią­ta ponad żelazecmi piecykami q.

s, miedziana rura, z iedney strony, za pomocą poprzecznych rurek, które maią swoie uyścia tuż ponad denkami wanienek, połączona z temiż wa­nienkami, tak aby zimnieysza woda nieustannie spływać mogła z wyższych wanienek do niższych, a z drugiey strony połączona, zapomocą drugiey boczney rury t, ze studnią, aby wrazie potrze­by można było wanienki wodą przez pompowa­nie dopełniać.

u, miedziana rura, która połączą wszystkie wanienki w ich częściach wierzchnich, aby cie­pła woda, z niższey wanienki, mogła wstępować do wyższey. Poprzeczna cześć tey rurki idzie obok dwóch naywyższych Wanienek, w takićy wysoko­ści , aby za pokręceniem kurka v, tylko połowa wody wypłynąć z nich mogła. Urządzenie zaś takie, aby nigdy więcey nad połowę wody nie wypłynęło fest umyślnie, a to dla zapobieżenia, iżby wanienki przez nieostrożność niezostaly wypróżnione, przezco podpadałyby uszkodzeniu od ognia. Jeżeli do iednorazowego użytku więcey ieszcze potrzeba wo­dy, naówczas pompuie się ze studni zimna woda, dopóki dostateczna ilość ciepłey nienapłynie przez kurek v.

w, kurek, przez który, w czasie czyszczenia wanienek, wszystka woda się z nich wypuszcza;

x, obmurowanie otaczaiące piecyki i wanienki w odstępie dwóch cali, tak że się przezie tworzą między niemi przedziały, będące przedłużeniem ogniowych kanałów k, i l, wkórych dym snuiąc się w zygzak, nakoniec przechodzi do dymowey  rury, it.d.

c, a i b trzy żelazne zasuwki, za których po­mocą zamknięte bydź mogą poicdyneze oddziały ogniowego kanału;

c trzon kuchenny zwyczayny, na przypadek, gdyby przy otwartym ogniu gotować chciano.

d klapa obrotowa, przez którą wpuszcza sio więcey gorąca, wrazie gdyby tego było potrzeba dla lepszego przyrumienienia mięsa w drugim piecyku.

e małe drzwiczki, które się otwieraią dla oczyszczenia z sadzy ogniowego kanału.

g inna klapa obrotowa, która służy do regulowania przypływu ognia ogrzewaiącego wodę w wyższych wanienkach.

Kuchnia urządzona tym sposobem odpowiada zupełnie powyższemu zadaniu i do wielorakiego służy użytku.

(*) Garnki mogą bydź okrągłe, lub czworograniaste; lecz ostatnie zasługują na pierwszeństwo, iako oszczędzaiące drzewa, ponieważ powierzchnie płyt m, n, o,p, lepiey zakrywaią.

c.d.n.

Chcąc użyć całey iey obszerności, zapala się ogień w piecykach c i d, zarazem otworzyć należy obiedwie zasuwki z i b a zasuwę a i klapę d zam­knąć. Pęd ognia z piecyka c, przebiegając drogę g,f,l,y, rozpali płyty m, n, i ogrzeie wanienki z wodą r; kiedy w tymże samym czasie, pęd dru­giego ognia z piecyka d, w kierunku i, k, y, rozgrzeie płyty p, i piecyki na pieczyste q; przyczem także płyta o, od ognia palącego się w obydwóch piecykach c i d, rozgrzać się musi.

Jeżeli zaś mniey ognia i nie tak obszernego mieysca potrzeba, i kiedy wprzódy potrawy gotować, a następnie dopiero piec i smażyć chcemy, naówczas zamykaią się zrazu zasuwki a i b otwiera się zasuwka z, i ogień roznieca się w pie­cyku a, aby przebiegaiąc drogę w kierunku f, g, h,i,k i y, ogrzewał wszystkie płyty. Poźniey za­mykaią się zasuwki a i b a zaś zasuwka z, otwiera się; naówczas ogień z piecyka a, ogrze­wa iedne tylko płytę m; a nierównie więcćy że­lazne piecyki służące do pieczystego, i wanienki na wodę, (ieżli tego dopuścimy). Wrazie, gdy­by mniey ieszcze gotować i piec potrzeba było, zamykaią się wszystkie zasuwki z, a i b i ogień w iednym tylko piecyku c, się roznieca; naówczas ogień przebiegając drogę w kierunku h, i, k, y ogrzeie dwie płyty o, p, tudzież żelazne piecyki na pieczyste q, i tylko dwie wanienki na wodę.

Jeżeli zaś potrzeba iest ieszcze mnieysza, naów­czas zostawuiąc zasuwki w tymżesamem położeniu, ogień przenieść należy do piecyka d; aby rozgrzał tylko płyty p, tudzież piecyki żelazne q, i dwie wanienki na wodę.

Kiedy ieszcze mniey potraw przyrządzać wy­padnie, niżeli w poprzedzającym przypadku, na­ ówczas ogień roznieca się w piecyku b; zasuwka a otwiera się, a zaś zasuwki z, i b zamykaią się : tym sposobem iedna tylko płyta m, piecyki żelazne q, i naywięcćy dwie wanienki na wodę do potrzeb kuchennych użyte bydź mogą.

Kiedy mniey gotowanych i pieczonych potraw przyrządzać, a znaczną ilość grzaney wody otrzy­mać chcemy, naówczas roznieciwszy ogień w pie­cyku a, zaniknąć potrzeba zasuwkę z, a zaś za­suwki a i b otworzyć, tak aby znowu tylko pły­ty m, na potrzeby kuchenne użyte bydź mogły; tym sposobem nic wiele pieczywa, a znaczną ilość grzaney wody otrzymamy.

Wreszcie, ieżeli nic tylko znaczney ilości gorącey wody potrzebuiemy, ale przy tem chcemy odgrzewać potrawy, albo ie ciepło zachować,
w takim razie rozpala sic ogień w piecyku e i zamykaią się zasuwki a i b a otwieraią się: za­suwka z, i klapa g (o ile to iest potrzebne), aby
tym sposobem większa massa gorącości udziela­ła się wanienkom, a tylko słabo ogrzane były tak płyta m, iako i żelazne piecyki q.

Jeżeli nakoniec, tylko sarnę wodę do prania bielizny albo do kąpieli grzać chcemy wówczas wysuwa się zasuwka b, i roznieca sic ogień w piecyku e, który w takim razie działać może tylko na same wanienki.

Samo przez sie rozumie się, że w tych wszyst­kich zdarzeniach, wszystkie piece, w których ogień się nic pali, zamknięte bydź powinny.

Kuchen takiey konstrukcyi znayduie się iuz nie­ mało w Wiedniu, a szczególnićy, na wielką skalę, (iak ią dołączony przedstawia rysunek) wystawiona iest w instytucie cierpiących na umyśle D -ra G0rge.

Źródło:

Izys Polska czyli Dziennik Umieiętności, Wynalazków, Kunsztów i Rękodzieł, Poświęcony Kraiowemu Przemysłowi, Tudzież Potrzebie Wieyskiego i Mieyskiego Gospodarstwa. 1827-1828 T.1 część 2